Gevaar van misinformatie bij kanker - Geloof niemand die heel stellig is

Ze wist het zeker: parasieten zijn de oorzaak van kanker. Een ontdekking van een Russische arts, die door de reguliere geneeskunde angstvallig geheim wordt gehouden omdat zieke mensen nu eenmaal meer geld opleveren… Ze had deze kennis trouwens opgedaan tijdens een peperduur seminar.

Deze vakantie sprak ik na lange tijd de nicht van mijn moeder.  Ik had al gehoord dat zij samen met haar nieuwe partner in een bepaalde alternatieve hoek zit. Ze wilde haar twijfelachtige kennis over kanker en genezing heel graag met me delen. Ik luisterde vijf minuten, en zei toen heel duidelijk dat ik niet geïnteresseerd was. Ik heb al vaker gezien dat mensen verdwalen in een moeras van misinformatie en keuzes maken waar ze geen baat bij hebben of - nog erger - uiteindelijk spijt van hebben.

Het houdt me al een tijdje bezig: waarom geloven we zo graag in niet-onderbouwde, stellig gepresenteerde verklaringen? En wanneer is zo’n makkelijke uitleg eigenlijk gevaarlijk?

Waarom simpele verklaringen zo aantrekkelijk zijn

Om dit fenomeen beter te begrijpen, las ik deze vakantie De drang naar samenhang van Rolf Zwaan, een boek over de psychologie van begrijpen. Ik had de auteur eerder horen spreken en er vielen weer een aantal puzzelstukjes op hun plek.

Mensen willen dingen simpelweg begrijpen. Die behoefte bracht ons al heel veel… van eenvoudige werktuigen tot aan kunstmatige intelligentie. Maar er zijn altijd dingen geweest die we met de - op dat moment- beschikbare kennis niet konden begrijpen. En iets niet kunnen verklaren maakt ons onzeker. Onzekerheid voelt natuurlijk nooit prettig en in sommige gevallen zelfs ronduit onveilig. Daarom blijven we zoeken naar antwoorden. Hoe makkelijker de boodschap, hoe fijner we het vinden.

Dit is iets van alle tijden en alle culturen. Denk hierbij aan deze inmiddels achterhaalde verklaringen..

• Onweer met hevige donder? Dan zijn de goden boos.

• Een mislukte oogst? Heksen hebben droogte of hagel gestuurd.

• Een zons- of maansverduistering? Boze geesten hebben het licht opgegeten.

• Een sprinkhanenplaag in een bepaald dorp? Een straf van de goden voor het overtreden van de regels.

• Een vreemde ster aan de hemel? Een duidelijk voorteken voor een ramp, zoals hongersnood of mislukte oogst.

• Een onverwacht overlijden? Een vloek, uitgebracht door een vijand.

We houden van samenhang en van eenvoudige verhalen die ongewone dingen verklaren.

Kanker en het verlangen naar een verklaring

En eigenlijk is het bij kanker niet veel anders. Kanker is nog steeds een vrij ongrijpbare ziekte waar we geen sluitende verklaring voor hebben. Natuurlijk weten we dat roken longkanker veroorzaakt, dat bepaalde genen het risico verhogen, chronische ontstekingen kanker bevorderen en dat virussen zoals HPV een rol spelen… Maar veel vragen blijven: waarom krijgen jonge kinderen kanker? Waarom wordt darmkanker steeds vaker op jongere leeftijd vastgesteld? Waarom slaat een behandeling wel/niet aan?

Dat maakt onzeker. En dit onveilig gevoel willen we graag verlichten met simpele verklaringen die enigszins geloofwaardig zijn en logisch klinken, zoals:

• Parasieten veroorzaken kanker.

• Trauma leidt tot kanker.

• Straling is de boosdoener.

• etc…

Ook ik zelf heb de afgelopen jaren een eigen verklaring bedacht waarom ik op mijn 40^e de diagnose kanker heb gekregen. Niet wetenschappelijk onderbouwd, maar voor mij glashelder en ergens geruststellend. Het voelt gewoon goed om te begrijpen wat er gebeurt.

En ik zie dit regelmatig… veel ex-kankerpatiënten “weten” waarom ze ziek zijn geworden: stress, geen grenzen kunnen stellen, emoties opkroppen, bingedrinken tijdens de studententijd, een onopgeloste ruzie… volgens mij hoort het zoeken naar een verklaring zelfs een beetje bij de verwerking.

Maar juist deze drang naar een duidelijke reden maakt ons ook erg kwetsbaar en beïnvloedbaar.

Van sjamanen tot moderne goeroes 

Vroeger waren het de stamoudsten, sjamanen of medicijnmannen die ongeruste medemensen het antwoord gaven op onverklaarbare verschijnselen. Een antwoord gebaseerd op de toen beschikbare kennis en hun eigen levenservaring. Deze rol wordt nu overgenomen door charismatische influencers en moderne goeroes. Zij geven een heldere uitleg en vaak ook de bijbehorende snelle en eenvoudige oplossing naar die we zo gretig op zoek zijn.

De makkelijke boodschap geeft houvast en een gevoel van veiligheid en daarmee rust. Het probleem is wat we in het vervolg doen…

Zodra we een bepaalde boodschap omarmen (meestal omdat die strookt met onze eigen kennis, levenservaring en overtuigingen) doen we wat we altijd al deden. We gaan op zoek naar rituelen om de moderne goden en geesten tot vriend te houden of de vloek van hedendaagse heksen te verbreken (uiteraard metaforisch gesproken).

Als we even terugkijken naar de voorbeelden van onze voorouders dan ontstonden er rituelen waar we nu met afschuw op terugkijken. Denk aan mensenoffers, heksenverbrandingen, etc.

Maar er waren natuurlijk ook onschuldige rituelen die geen kwaad kunnen: bidden, dansen, grote feesten ter ere van goden, of bepaalde talismannen die beschermen voor vloek of het kwaad in het algemeen.

Het grijze gebied

Niet elke simpele of onjuiste verklaring is dus meteen gevaarlijk. Soms kan een idee en het bijbehorende ritueel vooral houvast geven, zonder dat het schade aanricht. Toch kan zo’n onjuiste overtuiging op de lange termijn wel nadelen hebben. Je kunt bijvoorbeeld kansen missen om iets aan je gezondheid te verbeteren, het minder belangrijk vinden om naar periodiek onderzoek te gaan, of je blijft investeren in rituelen die niets veranderen. Het is dus de moeite waard om ook bij relatief onschuldige verklaringen en rituelen kritisch te blijven kijken: helpt dit mij echt verder, of voelt het alleen even prettig?

Het gevaar van misinformatie bij kanker

Misinformatie wordt echt gevaarlijk als de kort-door-de-bocht- uitleg en de bijbehorende rituelen:

• ingaan tegen bewezen feiten.

• handig inspelen op angst en onzekerheid om geld te verdienen.

• Gevaarlijke supplementen of therapieën promoten.

Hoe herken je misleiding?

• Is het te makkelijk en/of te mooi om waar te zijn?

• Wordt er iets heel stellig beweerd zonder nuance?

• Wordt er scherp onderscheid gemaakt tussen goed en fout?

• Wordt er om de heldere boodschap te onderbouwen vaag en verwarrend taalgebruik gebruikt?

Is het antwoord op een of meer vragen “ja”, wees dan a.u.b. op je hoede.

Ik sluit af met een tip van Rolf Zwaan:

Geloof niemand die heel stellig is. Echte experts twijfelen.

 📚 Leestip:  De drang naar samenhang  – Rolf Zwaan.

Ik maak hier gebruik van een affiliatie link. Dit betekent dat ik een kleine commissie ontvang als jij het boek via deze link koopt. Dit kost jou niets extra’s, maar helpt mij om deze website en de content die ik maak te blijven onderhouden en verbeteren. Ik promoot alleen producten waar ik echt achter sta en die ik zelf nuttig vind of aanbeveel aan mijn cliënten.